Vinsent Planjer - Van west naar oost (en terug)

Exclusief online tourverslag met Kayhan Kalhor in Teheran en Londen

Muzieknieuws 13-10-2017 13:09

door Vinsent Planjer

Sommige muzikale samenwerkingen, hoe onwaarschijnlijk ook, ontwikkelen zich vanaf het begin in een richting waar iedereen blij mee is. Dit is zeker te zeggen voor de samenwerking tussen het Nederlandse jazztrio van Rembrandt Frerichs en de Iraanse grootmeester op de Kamancheh, de Perzische knieviool, Kayhan Kalhor. Het trio bestaat naast pianist Rembrandt Frerichs uit Tony Overwater op contrabas en mijzelf op drums. We spelen al een tiental jaren in deze samenstelling op allerlei podia en festivals in Nederland en ver daarbuiten.

Rembrandt Frerichs Trio v.l.n.r. Tony Overwater, Vinsent Planjer, Rembrandt Frerichs

Kayhan Kalhor is een Iraniër die al jaren in Californië woont en driekwart van zijn tijd de wereld rond reist om concerten te geven met diverse ensembles, onder andere het Silk Road Ensemble van cellist Yo Yo Ma. Hij wordt alom beschouwd als de absolute meester op zijn instrument, de kamancheh dus.

Kayhan Kalhor met de Perzische knieviool

VRIJE IMPROVISATIE
Het verhaal van onze eerste kennismaking is tekenend voor het verloop van onze samenwerking. In 2013 gaf het festival November Music (elk jaar in Den Bosch) Rembrandt Frerichs carte blanche om wie hij maar wilde uit te nodigen als gastmusicus voor een concert op het festival. Toen de verlanglijstjes van het festival en Rembrandt naast elkaar werden gelegd, was er één naam die op allebei hoog stond: Kayhan Kalhor. Ter verduidelijking: binnen ons trio is de muziek uit het Midden-Oosten een grote inspiratiebron. Zo ook de Perzische muziek, wat verklaart dat we al jaren fan waren van Kalhor.
Gelukkig zag Kayhan de samenwerking wel zitten en kwam hij naar Nederland. Voor de geplande repetitie hadden wij natuurlijk wat repertoire voorbereid; stukken waarvan we dachten dat ze mooi zouden kunnen passen. Op de repetitie op zolder bij Rembrandt in Den Haag besloten we om eerst maar eens een vrije improvisatie te spelen, om een beetje aan elkaar te snuffelen, zeg maar. Het volgende wat ik mij herinner, is dat het drie kwartier later was en we besloten het voorbereide repertoire in de prullenbak te gooien en een volledig geïmproviseerd concert te geven. Dat was een gouden greep, en in feite doen we dat nog steeds, zij het met een paar richtpunten om naar toe en van weg te spelen. Onze concerten bestaan altijd uit twee stukken, elk van 40 minuten, één in G en één in D mineur.

Rembrandt en Kayhan 

ONEINDIG GASTVRIJ
Na een aantal tours in Nederland en Duitsland en een cd-opname (komt uit in 2018), kwam afgelopen september het moment dat we naar Iran togen voor drie concerten in Teheran. We waren als trio eerder dit jaar al in Iran geweest, dus we wisten al wat een fantastisch land het is en hoe oneindig gastvrij de mensen zijn. In Iran is er bij het plannen van concerten tot op het laatste moment nog veel onzeker, dus toen we twee dagen voor vertrek wisten wanneer we zouden spelen en onze tickets kregen, kon de voorpret beginnen. We hadden nogal hoge verwachtingen van onze ontvangst daar, deels door onze ervaringen eerder dit jaar en deels gevoed door de kennis dat Kayhan Kalhor in zijn thuisland een absolute god is! Verder mochten we verwachten te spelen in een vrij grote zaal, die vrijwel zeker drie keer uitverkocht zou zijn. Het vijf sterrenhotel en heerlijke etentjes spreken dan voor zich natuurlijk.

Grote zaal van de  Keshvar Hall in Teheran
foto: Mehdi Motamed

GEBEL EN PANIEK
Op zulke verre tours spelen we bijna altijd op gehuurde instrumenten. Tony Overwater had besloten nu zijn violone (barok-instrument; daarover later meer) mee te nemen en ik neem altijd zo veel mogelijk accessoires mee in de vorm van verschillende stokken, belletjes en temple blocks enzovoort. Toch is het altijd spannend dat je totaal niet weet waarop je zult gaan spelen. De zaal bleek inderdaad behoorlijk groot, 3.000 stoelen, en inderdaad drie keer uitverkocht, dus dat begon goed. Het gehuurde instrumentarium daarentegen bleek nogal wat te wensen over te laten. De vleugel was een soort babysize pingelbak waar totaal niet op te spelen was. Die kon Rembrandt dan ook niet accepteren, en hij vroeg om een ander instrument. Na veel gebel en paniek verscheen er inderdaad later een prima vleugel ten tonele, alleen wel een half uur nadat het concert eigenlijk had moeten beginnen. Niet echt het soort stress waar je op zit te wachten.
In onze technische rider hebben we vrij gedetailleerde beschrijvingen staan van het soort instrumenten waar we op willen spelen in het geval van gehuurde instrumenten. In mijn geval in dat de beschrijving van een jazzset, dus kleine maten, geen pinstripes, liefst geen gat in het voorvel en natuurlijk iets uit een professionele serie. Op het podium in Teheran stond op mij te wachten: een Sonor Force 2000 met 22” bassdrum, 12” en 13” powertoms, 16” floortom en een 14” snare;  alles met, jawel, pinstripes erop, en een gat in het voorvel van de bassdrum. Dat gat was trouwens niet groot genoeg om het bankkussen eruit te halen dat voor de nodige demping moest zorgen. Uit overleg met de leverancier bleek dat het niet mogelijk was om vandaag nog een andere set te regelen; misschien morgen… Gelukkig kunnen wij drummers veel bereiken met stemmen, demping en afstellen, dus ik heb er het beste van gemaakt. Tijdens het spelen had ik nog wel een paar keer flink de balen van het gebrek aan resonans, maar het ging…

De drumset-up met Sonor Force 2000 in Teheran
foto: Vinsent Planjer 

Ayatollah Khamenei kijkt goedkeurend naar de drumset
foto: Vinsent Planjer

HANDTEKENINGEN EN SELFIES
Ondanks deze opstartproblemen met het instrumentarium waren de concerten een fantastische ervaring. Het publiek was laaiend enthousiast en als ze met 3.000 man zijn, is dat best overweldigend. De verering van Kayhan – met ons in zijn kielzog – overtrof onze verwachtingen. Op de eerste avond zijn we met het trio op de rand van het podium gaan zitten, waarop een eindeloze stroom van handtekeningenjagers en selfiesmakers volgde.

Sonor Force 2000 en bells
foto: Mehdi Motamed

Groot succes in de Keshvar Hall in Teheran
foto: Mehdi Motamed

Uiteindelijk heeft de beveiliging hier een einde aan gemaakt, waardoor we ons konden begeven naar het officiële fotomoment dat backstage plaatsvond. Daar had men een foto-achtergrond opgezet met Kayhan Kalhor & The Rembrandt trio erop gedrukt. Er stonden een stuk of tien fotografen klaar om ons samen met de aanwezige society-figuren te fotograferen. Daarbij moet je denken aan schrijvers, dichters, filmregisseurs, filosofen en politici. Een aantal van deze mensen was trouwens al voor het concert langsgekomen in de kleedkamer om Kayhan de meester persoonlijk te begroeten. Dit soort openlijke waardering voor het kunstenaarschap is voor ons nuchtere Hollanders natuurlijk onwennig, maar het maakt wel dat je voelt dat je als muzikant echt iets te geven hebt. En zo ging het drie avonden. Ik heb trouwens geen ander drumstel meer gekregen; ik heb er eerlijk gezegd ook niet meer aan gedacht na het succes van de eerste avond.

Drumsolo in Teheran
foto: Ali Farmani

LONDEN
Een week later stond het concert in Londen gepland. Het Barbican Centre is een concertzaal midden in het centrum en is de thuisbasis van het London Philharmonic Orchestra. Ook bepaald geen slechte plek om te spelen dus. Een heel groot verschil met de concerten in Teheran is dat we onze eigen instrumenten kunnen meenemen. Onze vaste transporteur Matthijs laadt ’s ochtends alles in en rijdt via Calais en de Kanaaltunnel, terwijl wij met lichte handbagage het vliegtuig nemen. Het voelt wel onwennig om niet mijn bekkentas bij me te hebben; ik heb steeds het gevoel dat ik iets mis, maar natuurlijk wel lekker makkelijk. Ik heb trouwens bijna nooit gedoe met die bekkentas als handbagage, hoor. Slechts één keer, het was een binnenlandse vlucht in India, werd mij niet toegestaan om de bekkens in de cabine mee te nemen, en moest ik ze inchecken. Ik kan me nog het serieuze gezicht van de security-official herinner, die, terwijl hij met zijn vinger langs de rand van een cymbal ging, zei: ‘Very dangerous’ (hoor hierbij een zwaar Indiaas accent). Het concert in Londen was natuurlijk geweldig, weer een volle zaal en enthousiaste respons.

 Vincent Planjer met het Trio en Kayhan in Londen
foto: Marietta Aprea

 WHISPER KIT
Spelen op mijn eigen instrument was wel een verademing, temeer omdat ik de afgelopen jaren heel wat tijd heb gestoken in de samenstelling ervan. In de samenwerking met Kayhan Kalhor spelen we in principe in onze “historische instrumenten”-bezetting. Dat wil zeggen dat Rembrandt op een fortepiano speelt (zeg maar de voorloper van de moderne vleugel); Tony speelt een violone, een zessnarig barokinstrument dat thuishoort in de familie van de Viola Da Gamba. Zelf heb ik een nogal eclectische set instrumenten bij elkaar gezet. Dit is begonnen toen de fortepiano serieus in beeld kwam. Dit instrument klinkt een stuk zachter en korter dan een vleugel, dus met een regulier drumstel – zelfs een vintage set – kon ik geen goed bijpassende klank maken. Ik ben toen begonnen zelf een set te bouwen, om te beginnen met een aantal trommels met touwspanning.
Op dit moment gebruik ik hiervan alleen nog de bassdrum, gemaakt van een vintage 20”x14” ketel, een paar meter henneptouw en zelfgemaakte leren stem-oren. Verder gebruik ik naast een gewone 16” floortom en 14” snare een Indiase nagara, twee Irakese tabla’s (zo zijn ze me verkocht, maar ik heb ze nog nooit ergens anders gezien), templeblocks en een heel scala aan belletjes en shakers. Qua bekkens gebruik ik een 22” en een 20” Dream Vintage Bliss, een gong en een stel uitgesneden cymbal bells uit het Dream Cymbal recycling program. Ik heb zelf nog een houten rek gemaakt om alle accessoires op te leggen en aan te hangen, en ik heb een rvs-rek laten maken dat over de bassdrum heen staat, en waar de Irakese tabla’s op staan.

The Whisper Kit in Londen
foto: Marietta Aprea 

Omdat de totale geluidsoutput van de set zeer beheerst is, noem ik het de “Whisper Kit”. Uiteindelijk laat het zich bespelen als een gewoon drumstel;  wat fijn is, want dat is nu eenmaal wat ik kan. Alleen heeft op dit moment mijn linkervoet niks te doen – ik gebruik geen hihat – maar daar maak ik mij geen zorgen om, want de Whisper Kit zal zich blijven ontwikkelen, dus ik vind nog wel iets te doen voor die linkervoet.

Applaus voor Vinsent Planjer met het Trio en Kayhan in Teheran
foto: Mehdi Motamed